اولویت‌بندی ایستگاه‌های مترو شهری به عنوان پناهگاه‌های زیرزمینی براساس اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: 6 ایستگاه مرکزی خط 2 و 1 متروی تبریز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه آزاد تبریز

چکیده

هدف اصلی این نوشتار تدوین راهنمای طراحی شهری برای مکانیابی پناهگاه‌های زیر‌زمینی شهری بر اساس معیارهای به­کار رفته در پدافند غیرعامل می‌باشد. امروزه پدافند غیرعامل در کنار پدافند عامل یکی از سامانه‌های تامین امنیت سکونتگاه‌ها است که مورد توجه دست اندرکاران شهری می‌باشد. پناهگاه‌های زیرزمینی به عنوان یکی از مصادیق عمده‌ی پدافند غیرعامل از جمله‌ی آن­هاست. پناهگاه‌های زیرزمینی زمانی اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهند که ساختارهای زیر سطحی چون خطوط مترو و فضاهایی چون زیر زمین فروشگاه‌ها و مراکز خرید به عنوان عناصر موجود شهری در ساختار فضایی شهر تعریف شده باشند. بنابراین، این پژوهش بر اساس معیارهای پدافند غیرعامل تلاش می‌کند تا به مکان­یابی مطلوب پناهگاه‌های زیرزمینی بر روی ایستگاه‌های مترو در مرکز شهر تبریز بپردازد. روش این پژوهش          توصیفی- تحلیلی است و بر اساس هدف آن یک تحقیق کاربردی است. روش به­کار رفته در اولویت‌بندی و وزن‌دهی معیارها تکنیک دلفی و در اولویت‌بندی گزینه‌های انتخابی جهت استقرار مکان‌های مطلوب برای پناهگاه‌ها تکنیک AHP است. بر این اساس 5 معیار اصلی، از اصول پدافند غیرعامل، یعنی معیار دسترسی، معیار جمعیتی، معیار محیطی- طبیعی، معیار کالبدی و معیارعملکردی و مجموع 25 زیر معیار تدوین شد و در نهایت پس از مقایسه ایستگاه‌ها به عنوان محل پناهگاه‌ها بر روی ایستگاه‌های مرکزی خط 1 و 2 متروی تبریز، ایستگاه شماره‌ی 6 به عنوان ایستگاه مطلوب جهت استقرار پناهگاه بر روی خط 2 متروی تبریز انتخاب شد. در نهایت راهنمای طراحی شهری جهت استقرار مطلوب پناهگاه‌ها در کنار ساختارهای زیر­سطحی تدوین شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Prioritizing Metro Stations as Underground Shelters Based on the Passive Defense Considerations (Case Study: 6 Central Stations of Line 1 and 2 of Tabriz Metro)

چکیده [English]

The main purpose of this paper is to develop a design guide for locating underground urban shelters based on the criteria that are used in the passive defense. Today, the passive defense alongside the defense is one of the security systems for residential settlements of interest to urban planners; underground shelters are one of the main examples of the passive defense among them. Underground shelters once more emphasize that sub-surface structures such as subway lines and spaces such as underground shops and shopping centers are defined as urban elements in the urban spatial structure. Therefore, this research is based on passive defense criteria and attempts to find the desirable location of underground shelters on the metro stations of Tabriz Metro Station. The method of this research is descriptive-analytic and based on its purpose, and it is an applied research. The technique used to prioritize and weigh the criteria is the Delphi technique and the technique to prioritize the choices that are made to establish desirable locations is the AHP technology shelters. Accordingly, the five main criteria were developed from non-operational defenses, namely access criteria, demographic criteria, environmental permeability, physical criteria and performance criteria, and a total of 25 sub-criteria. Finally, after comparing the stations as the location of the shelters On the central stations of Tabriz Metro Line 1 and 2, Station 6 was selected as the desirable station for the deployment of a refuge on Tabriz Metro Line 2.       

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Design Guide
  • Location
  • Underground Shelter
  • Passive Defense
  • Tabriz Metro Line 2

مراجع

  1. توکلی، مهدی، رزمی، عباس، اصول و مبانی پدافند غیرعامل، تهران، انتشارات آتی نگر، چاپ اول، ص. 98، 1392.##
  2. هاشمی‌فشارکی، سید جواد ، شکیبا منش، امیر، طراحی شهری از منظر دفاع غیرعامل، تهران، انتشارات بوستان حمید، چاپ اول، ص. 87، 1390.##
  3. محمدی‌ده‌چشمه، مصطفی، ایمنی و پدافند غیرعامل شهری، اهواز، انتشارات دانشگاه شهید چمران،  ص. 58، 1392.##
  4. اصغریان‌جدی، احمد، الزامات معمارانه در دفاع غیرعامل پایدار، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات، ص. 126، 1386.##
  5. مطالعات پدافند غیرعامل خط2سازمان متروی تبریز، مهندسین مشاور ایمن­سازان، آذر 1387.##
  6. زیویار، پروانه، رجبی، آزیتا،  حسینی امینی، حسن، برنامه ریزی‌شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (برنامه­ریزی دفاعی شهر)، تهران: نشر انتخاب، چاپ اول، ص. 128، 1394.##
  7. اتقائی، محمد، گلستانه، محمد، بررسی معیارهای مکان‌گزینی مراکز خدماتی- رفاهی بین جاده­ای با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: بزرگراه ساری- قائمشهر)، فصلنامه پدافند غیرعامل، سال هشتم، شماره 3، پاییز96، صص.52-45، 1396.##
  8. مهدی‌نیا، سید ‌احمد، سعیدی، علی، اباذرنژاد، اسماعیل، کاربردGIS در مکان‌یابی پناهگاه‌های عمومی (چندمنظوره) جزیزه قشم با استفاده از روشAHP، فصلنامه علمی- ترویجی پدافند غیرعامل، سال ششم، شماره 2، صص. 55-43، 1394.##
  9. بیطرفان، مهدی، فرزام‌شاد، مصطفی، معماری همساز با دفاع غیرعامل با واکاوی در سبک‌های معماری جهان، انتشارات بوستان حمید، چاپ اول، ص.6، 1392.##
  10. نخعی، جلال، باقرزاده، افضل، گزیده­ای از قوانین و مقررات کشورها در حوزه پدافند غیرعامل ،تهران،انتشارات جهان جام جم، چاپ سوم، ص. 115، 1394.##
  11. حسینی، مجتبی، مکانیابی پناهگاه‌های عمومی ‌و چند منظوره شهری با رویکرد پدافند غیرعامل، دانشگاه هنر اصفهان، انتشارات دانشگاه هنر اصفهان، ص. 8، 1390.##
  12. حسین‌زاده‌ دلیر، کریم، همکاران پدافند غیرعامل و توسعۀ پایدار شهری با تأکید برکاربرهای تهدیدپذیر کلانشهر تبریز از منظر جنگ، جغرافیا و پایداری محیط، شماره 5 ، صص. 24-1، 1391.##
  13. خمّر، غلامعلی، صالح‌گوهری، حسام الدین، برنامه­ریزی پدافند‌غیرعامل و مکان­یابی پناهگاه‌های شهری با استفاده از منطق فازی در منطقه یک کرمان، ص. 5، 1392.##
  14. خمّر، غلامعلی، صالح گوهری، حسام الدین، حسینی، زهرا، امکان سنجی مکان‌گزینی پناهگاه‌های شهری با استفاده از مدل (IO) و روش (AHP) (مطالعه موردی محلات13گانه منطقه یک شهر کرمان)، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شماره‌ی هفتم، پاییز،صص. 54-29، 1393.##
  15. روستایی حسین آبادی، سعید، خزایی، صفا، معیارهای موثر بر مکانیابی پناهگاه‌های چند منظوره شهری، همایش سراسری پدافند غیرعامل در علوم و مهندسی باتاکید بر استتار، اختفا‌ و فریب، 1392.##
  16. زبر دست، اسفندیار، کاربرد فرآیند تحلیل شبکه­ای (ANP) در برنامه­ریزی ‌شهری و منطقه ای، نشریه هنرهای­زیبا، معماری شهرسازی، شماره 41، صص. 97-90، 1389.##
  17. زفرقندی‌شمسایی، فتح‌اله، فضاهای زیرزمینی و کارکردهای چندمنظوره شهری و پناهگاهی با نگاه پدافند‌غیرعامل، اولین همایش علمی-پژوهشی شهرسازی و معماری با رویکرد‌ پدافند‌غیرعامل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، 1390.##
  18. شاهین‌بنا‌ء، مهدی، رویکردهای نوین در موضوع مکان‌یابی مراکز حیاتی حساس و مهم، مطالعه موردی: مکانیابی فضاهای زیرزمینی تونلی، ششمین کنگره انجمن ژئوپلتیک ایران پدافند غیرعامل مشهد مقدس، 7 و 8 آبان1392.##
  19. قلندریان‌گل‌خطمی، ایمان، تدوین معیارهای مکان‌گزینی انبارهای اقلام ضروری از منظر پدافند غیرعامل، فصلنامه علمی–ترویجی پدافند غیرعامل، سال ششم شماره 2، صص. 12- 1، 1394.##
  20. کاظمی، روح‌اله، کساوندی، مهدی، مکان یابی محل استقرار راهبران مترو در خطوط با استفاده از مدلAHP، سیزدهمین همایش بین اللملی حمل و نقل ریلی ایران، 1390.##
  21. محمدپور، علی، ضرغامی، سعید، الزامات مکانیابی تأسیسات شهری از دیدگاه پدافند غیرعامل، فصلنامه علمی‌پژوهشی  اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره بیست و سوّم، شماره نودم، تابستان، صص. 93-89 ،1393.##
  22. خزایی، صفا، روستایی حسین­آبادی، سعید، مکانیابی پناهگاه‌های چند‌منظوره شهری با رویکرد استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران)، فصلنامه پدافند‌غیرعامل دانشگاه امام حسین(ع)، دوره 7، شماره 4، 1395.##
  23. پیش نویس مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان پدافند غیرعامل، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، ویرایش ششم،  مرداد، 1388.##
  24. متولی، مسعود، تدوین راهنمای طراحی براساس مفاهیم حرکت و دیدهای متوالی در منظر شهری، هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، 1394.##
  25. بهزادفر، مصطفی، شکیبا‌منش، امیر، جایگاه راهنماهای طراحی در فرآیند طراحی شهری و نقش آنها در ارتقاء کیفیت فضاهای شهری، آرمانشهر، شماره 1، زمستان 1387.##
  26. مظفری، ابولقاسم، ‌هاشمی، سیامک، مولایی، اصغر، بررسی تحلیلی و تطبیقی ملاحظات برنامه‌ریزی، حقوقی  و مالکیتی در فرآیند احداث فضاهای زیرزمینی شهری، نشریه مهندسی تونل و فضاهای زیرزمینی، دوره­ 3، شماره ­2، زمستان 1393.##
  27. علی الحسابی، مهران، مولایی، اصغر، ارتقا پایداری شهرهای بزرگ در برابر مخاطرات محیطی با رویکرد توسعه زیر سطحی(نمونه موردی شهر تهران)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 12، 1391.##
  28. کریمی، مهرداد، نگین‌تاجی، صمد، جایگاه فضاهای ‌زیرزمینی در طرح‌های شهری، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، دانش شهر، شماره 12، شهریور 1389.##
  29. شفائی، امیر‌حمزه، ربانی، یوسف، ‌هاشمیان، ناهیده، ارزیابی پارامترهای موثر مکانیابی براساس اصول توسعه پایدار با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی (FDAHP)، هشتمین سمپوزیم پیشرفت‌های علوم و تکنولوژی، 1394.##
  30. خلیقی، نینا، پورجعفر، محمدرضا، بمانیان، محمدرضا، سنجش ابعاد اجتماعی فضای جمعی ایستگاه‌های پایانه‌ای مترو (نمونه موردی: ایستگاه پایانه‌ای مترو شهید سلطانی کرج)، نشریه‌های زیبا، معماری شهرسازی، دوره 17، شماره 3، پاییز 1391.##
  31. عزیزی،محمد‌مهدی، برنافر، مهدی، فرآیند مطلوب برنامه ریزی شهری در حملات هوایی از دیدگاه پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: ناحیه یک منطقه 11 تهران)، فصلنامه مطالعات شهری، دانشگاه کردستان، دوره 1، شماره1، صص.     22-9،مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد (ISI)، 1392.##
  32. حسینی‌امینی، حسن، اسدی، صالح، برنافر، مهدی، ربانی، طاها، تحلیل پهنه‌بندی کاربری‌های شهری در منطقه 11 شهر تهران به منظور ارائه راهکارهای پدافند‌غیر‌عامل، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، شماره 7، سال سوم.##
  33.  برنافر، مهدی، نقش پدافند غیرعامل در توسعه پایدار شهری، سومین همایش ملی علمی پژوهشی پدافند غیر عامل. دانشگاه ایلام، اردیبشهت 1390.##
  34.  پورزنگبار، علی،صابر، قراملکی، بررسی ملاحظات عمرانی معماری و شهرسازی پدافند غیرعامل نمونه موردی: کتابخانه مرکزی تبریز، همایش بین المللی معماری عمران وشهرسازی در آغاز هزاره سوم.##
    1. A. CristyGeor, “technical directives for the construction of private air raid shelters and the conception of the Swiss civil defence,” USA, 1969.##
    2. A. Shakibamanesh, M. Ghorbanian, and S. Nazari, “Railway and subway design considerations: towards secure urban design in terms of passive defense,” International Journal of Academic Research Part A, vol. 6, no. 1, pp. 281-289, 2014.##
    3. ecc.isc.gov.ir##
    4. ostan-as.gov.ir##
    5. www. Moi.ir##
    6. www.paydarymelii##

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 مرداد 1396
  • تاریخ بازنگری: 15 اسفند 1397
  • تاریخ پذیرش: 28 شهریور 1397
  • تاریخ انتشار: 01 آذر 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار