ارزیابی آسیب‌پذیری بافت‌های شهری در برابر زلزله با رویکرد پدافند غیرعامل (مورد مطالعه: منطقه 2 شهر تهران)

معرب, یاسر; سپهرزاد, بهناز; نادری, مصطفی

ارزیابی آسیب‌پذیری بافت‌های شهری در برابر زلزله با رویکرد پدافند غیرعامل (مورد مطالعه: منطقه 2 شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترای دانشگاه تهران، ایران

² دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران

چکیده

زلزله به‌عنوان پدیدهای طبیعی، زمانی مخاطره آمیز و بحران آفرین است که جامعه نسبت به آن آسیبپذیر بوده و آمادگی لازم برای رویارویی آن را نداشته باشد. تجربه زلزلههای روی داده در کشور نشان داد که آمادگی لازم برای رویارویی با این پدیده طبیعی در کشور وجود ندارد و ادامه این روند میتواند خسارتهای جبران ناپذیری بر پیکره جامعه وارد کند. به ویژه اگر زلزله احتمالی در یکی از شهرهای بزرگ و پرجمعیت کشور مانند تهران رخ دهد. از طرف دیگر اگر جلوگیری از وقوع زلزله امکانپذیر نیست، ولی کاهش آسیبهای ناشی از آن امکان پذیر است و چیزی که بیش از همه اهمیت دارد،‌ نجات جان انسانها در برابر این رخداد طبیعی است. به‌طور خلاصه میتوان گفت : آسیب‌پذیری بالای شهر تهران به ویژه منطقه 2 از زلزله احتمالی و ضرورت حفظ ایمنی و امنیت شهروندان به‌عنوان یکی از مهمترین اهداف برنامهریزی شهری، از ضرورتهای انجام این طرح میباشد. در این پژوهش، ابتدا چارچوب نظری تحقیق از طریق جمعآوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانهای و الکترونیکی و مقالات صورت پذیرفت. در ادامه به‌منظور بررسی میزان آسیبپذیری بافتهای شهری در برابر زلزله با رویکرد پدافند غیرعامل، بر اساس نظرات کارشناسان و بررسی پژوهشهای قبلی، ابعاد و معیارهای پیشنهادی مشخص گردید. سپس مقایسات زوجی شاخصها به کمک 15 نفر از اعضای هیئت علمی و کارشناسان متخصص که در حوزه برنامهریزی محیط‌زیست، برنامهریزی شهری، برنامهریزی روستایی و شهرسازی تخصص داشتهاند، صورت پذیرفته است. مبنای ارزشگذاری آن‌ها بر اساس تجربیات و مطالعات آن‌ها می‌باشد. پس از انجام مقایسات زوجی، نقشههای عوامل مؤثر در میزان آسیبپذیری بافتهای شهری منطقه در محیط Idrisiاستانداردسازی شده و در محیط GIS، وزن هر کدام از این معیارهای مؤثر در میزان آسیبپذیری بافتها در لایهها تأثیر داده شده و نقشهها ترکیب شدند تا میزان آسیبپذیری بافتهای شهری در برابر زلزله با رویکرد پدافند غیرعامل منطقه، مشخص گردد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.20086849.1399.11.2.4.5

عنوان مقاله [English]

Evaluation of City’s Structural Vulnerability to Earthquake with Non-Active Defense Approach (Case Study: District 2 of Tehran)

نویسندگان [English]

Y. Moarrab ¹
B. Sepehrzad ²
M. Naderi ¹

¹ Tehran University

² Tehran University

چکیده [English]

An earthquake as a natural phenomenon is a risky and crisis-making event that by not being prepared to face it, makes the society vulnerable. The experience of earthquakes in our country has shown that there is no readiness to deal with this natural phenomenon in the country. In such circumstances, an earthquake occurring in one of the big and crowded cities of the country such as Tehran, can lead to irreparable damages. On the other hand, if it is not possible to prevent an earthquake, it is possible to reduce the damage it causes, and most importantly to save people's lives against this natural occurrence. In short, the earthquake vulnerability of the city of Tehran especially the 2nd district, and the importance of maintaining the safety and security of citizens as one of the most important goals of urban planning, highlight the necessity of this project.In this research, the theoretical framework was carried out by collecting information through library and electronic resources and articles. The vulnerability of the urban structure to earthquakes was studied with the passive defense approach, based on experts' opinions and review of previous studies, and the dimensions and suggested criteria were determined. Then, the paired comparisons of indicators were carried out with the help of 15 faculty members and experts specializing in environmental planning, urban planning, rural planning and urban engineering. Their valuations are based on their experiences and studies. After the pair comparisons, the maps of the factors affecting the vulnerability of the urban structure of the area were standardized in the Idrisi environment, and the weight of each of the effective measures influencing the vulnerability of the structures in the layers, were applied in the GIS environment. Then the maps were combined to determine the vulnerability of the urban structure to earthquakes; the passive defense approach applied.

کلیدواژه‌ها [English]

Vulnerability
Urban structure
Earthquake
Passive Defense

مراجع

امینی ورکی، سعید، مدیری، مهدی، شمسایی رفرقندی، فتحاله، قنبری نسب، علی، شناسایی دیدگاههای حاکم بر آسیبپذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مولفههای تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو، دو فصلنامه مدیریت بحران، ص 5- 18، 1393.##
انتظاری، حمید، مروری بر پدافند غیرعامل در شهرهای جدید خراسان رضوی. انتشارات ثامن، خراسان رضوی، چاپ سوم، مشهد، 1394.##
عبداللهیان، محمدرضا، تقوایی، مسعود، وارثی، مسعود، تعیین نوع کاربریهای آسیبپذیر و معیارهای مکانگزینی فضائی- کالبدی آن‌ها با تاکید بر بحرانهای غیر طبیعی(پدافند غیرعامل) به روش AHP، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، سال سی و دوم، شماره اول، بهار1396، شماره پیاپی 124، 1396.##
احمدآبادی، علی، قاسمی، کیمیا، کاربرد روشهای تصمیمگیری چند معیاره در ارزیابی آسیبپذیری مساکن شهری در برابر زلزله با تاکید بر روش E-VIKOR (مطالعه موردی: منطقهی 9 شهرداری تهران)، نشریه مدیریت بحران، شماره نهم، ص 103-112، 1395.##
شاهیوندی، احمد، سنجش میزان آسیبپذیری محلات شهری در تطابق با اصول پدافند غیرعامل(مطالعه موردی: شهر شهرکرد)، نشریه مدیریت بحران، شماره یازدهم، ص 47- 53. 1396.##
1. S. Claudio and S. Horst, “A GIS-based Vulnerability Assessment of Coastal Natural Hazards, State of Pará, Brazil,” J. Coast Conserv, vol. 11, pp. 53–66, 2007.##
2. Q. Gangvi, “System Vulnerability of Urban Lifeline in Emergency Response. Management and Service Science,” MASS ‘09. Int. Conf. on Wuhan, pp. 1 – 4, 2009.##
3. R. Miniati, Ch. Iasio, and D. Alexander, “Vulnerability to Earthquakes and Floods of the Healthcare System in Florence,” Italy, Handbook of Vulnerability Assessment in Europe, 2011.##
4. Ch.-N. Huang, “A Method for Exploring the Interdepencies and Important of Critical Infrastructures,” Knowledge-Based Systems, vol. 55, pp. 66 – 74, 2014.##
5. J. Vrba and A. Zaporozec, “Guidebook on Mapping Groundwater Vulnerability,” IAH Int. Contributions to Hydrogeology, Hannover/FRG (Heise Publ.), vol. 16, pp. 131, 1994.##
6. NOAA, “Community Vulnerability Assessment Tool – New Hanover County–North Carolina, National Oceanic and Atmospheric Administration,” Coastal Service Center, NOAA/CSC/ 99044-CD, Charleston, 1999.##
7. W. Adger and M. Kelly, “Social Vulnerability to Climate Change and the Architecture of Entitlements,” Mitig Adapt Strategies Glob Chang, vol. 4, pp. 253–266, 1999.##
8. S. Cutter, L. Barnes, M. Erry, Ch. Burton, E. Evans, E. Tate, and J. Webb, “A Place-Based Model for Understanding Community Resilience to Natural Disasters,” Global Environmental Change, vol. 18, pp. 598–606, 2008.##
محمدی ده چشمه، مصطفی، ایمنی و پدافند غیرعامل شهری، انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز، 1392.##
یزدان نیاز،‌ امیرحسین،‌ مطهری،‌ زینب سادات، سیر تکاملی رویکردهای مدیریت بحران (از کاهش آسیبپذیری به افزایش تابآوری)، دومین کنفرانس ملی مدیریت بحران، تهران، 1391. ##
1. J. Birkmann, “Measuring Vulnerability to Promote Disaster- Resilient Societies: Conceptual Frameworks and Definitions,” pp 7-54, 2006.##
پویان، ژیلا، ناطقی الهی، فریبرز، آسیبپذیری ابر شهرها در برابر زمین لرزه، مطالعهی موردی شهر تهران، سومین کنفرانس بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، ج 4، تهران، 1378.##
احدنژاد روشتی، محسن، مدل سازی آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله، نمونهی موردی شهر زنجان، پایان نامه دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، 1388.##
حسین زاده، سیدرضا، برنامه‌ریزی شهری همگام با مخاطرات طبیعی با تأکید بر ایران، مجلة جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شمارة سوم، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1383.##
پوراحمد، احمد، لطفی، صدیقه، فرجی ملائی، امین، عظیمی، آزاده، بررسی ابعاد پیشگیری از بحران زلزله مطالعه موردی شهر بابل، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال اول، شماره اول، اصفهان، 1388.##
امینزاده، بهناز، داعینژاد، فرامرز، حسینی، سید بهشید، اصول و رهنمودهای طراحی و تجهیز فضای باز مجموعه‌های مسکونی به‌منظور پدافند غیرعامل، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1385.##
1. A. Daivid, “From Civil Defense to Civil Protection,” J. of Disaster Prevention and Management, vol. 11, no. 3, pp. 209-213, 2002.##
خوش گویان فرد، علیرضا، روششناسی کیو، تهران، مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1386.##
معرب، یاسر، بررسی- ارزیابی و تدوین تابآوری کاربری اراضی شهری بر پایه رویکرد توسعه پایدار(نمونه موردی: منطقه 1 تهران)، دانشگاه تهران، دانشکده محیطزیست، استاد راهنما: دکتر اسماعیل صالحی، دکتر محمدجواد امیری، 1395.##