ارزیابی آسیب‌پذیری پدافندی شهر زاهدان با استفاده از روش سلسله مراتبی (AHP)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان

3 دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی دانشگاه اصفهان

چکیده

با توجه به تغییر ماهیت جنگ‌ها، حمله هوایی، موشکی وسیع در شروع و طول درگیری به تاسیسات کلیدی و خطرزا و حتی نقاط مسکونی، اداری، تجاری، آموزشی، ارزیابی آسیب‌‌پذیری ‌شهرها ‌در ‌جنگ‌‌ها و تدوین راهکارهای مناسب برای کاهش آسیب‌پذیری و خسارات ضروری‌است. کاهش آسیب‌پذیری کاربری‌های شهری، جهت تقلیل میزان خسارات با بهره‌گیری از رویکردهای جدید مدیریت بحران، از قبیل پدافند غیر‌عامل که می‌تواند در ایجاد محیطی ایمن در شهرها مؤثر واقع شود، از مهم‌ترین اهدافی است                      که امروزه برنامه‌ریزان و مدیران شهری در صدد اجرای آن در شهرها می‌باشند. شهر زاهدان به‌عنوان محدوده پژوهش تعیین شده        است. دارا بودن مرز مشترک خاکی با کشورهای همسایه و موقعیت راهبردی این شهر باعث شد آسیب‌پذیری آن از اهمیت خاصی برخوردار باشد. پژوهش حاضر، با هدف شناسایی مراکز کلیدی و خطرزا در شهر زاهدان و بررسی ایمنی فضاهای شهری در سطح شهر زاهدان با توجه به اصول پدافند غیر‌عامل و شناسایی و از بین بردن عوامل کاهش‌دهنده ایمنی در سطح شهر انجام گرفته است. در این پژوهش، بعد از شناسایی موقعیت نقاط کلیدی و خطرزای شهری، با استفاده از روش سلسله مراتبی AHP و نرم‌افزار GIS، وضعیت آسیب‌پذیری پدافندی شهر زاهدان بر اساس شاخص‌های آسیب‌پذیر، مورد بررسی قرار‌‌ گیرد. بر این اساس هفت معیار اصلی به همراه زیر معیار بر اساس نظر کارشناسان به‌عنوان عناصر و پهنه‌های مهم شهر زاهدان فهرست‌بندی شده است. برای امتیازدهی به این معیارها از نرم‌افزار Super Decision استفاده شده است. نقشه نهایی آسیب‌پذیری محدوده، از طریق فن همپوشانی نقشه‌ها در محیط نرم‌افزار ArcMap، در سه پهنه‌ آسیب‌پذیری کم، آسیب‌پذیری متوسط و آسیب‌پذیری زیاد تهیه گردید و در پایان راهبردهایی در زمینه کاهش آسیب‌پذیری ساختار شهری زاهدان نیز ارائه شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Zahedan City Defense Vulnerability using the AHP Method

نویسندگان [English]

  • M. R. Anvari 1
  • A. Akbari 2
  • S. Aghajani 3
1 Assistant Professor of Geography and Urban Planning, Islamic Azad University, Zahedan Branch
2 Student of Geography and Urban Planning, Islamic Azad University, Zahedan Branch
3 Faculty of Geography and Planning, University of Isfahan
چکیده [English]

Today we are witnessing the changing nature of wars: large-scale missile airstrikes at the commencement of hostilities and during the conflict period, on vital and critical resources such as administrative, commercial and educational facilities and even residential areas. Therefore, vulnerability assessment and development of appropriate strategies to reduce the vulnerability and damage to the cities at wartime are necessary. Crisis management is one of the most important goals that planners and city managers are trying to implement today for reducing the vulnerability of urban infrastructures in order to minimize the amount of damage. Passive defense is a suitable approach that can be effective in creating a safe environment in cities. In this investigation, the city of zahedan has been designated as the research area. The strategic position of this city and a common land border with neighboring countries have made studying its vulnerability of special importance. This research aims to identify key and dangerous centers in zahedan city and to study the safety of urban spaces in zahedan city according to the principles of passive defense and also to identify and eliminate factors that reduce safety in the city. In this study, after identifying the location of key points and urban hazards, the vulnerability status of zahedan city is examined based on relevant indicators and application of the AHP and GIS hierarchical methods. Then taking into account the opinion of experts, seven main criteria along with sub-criteria are listed as important elements and areas of zahedan city. The super decision software has been used to score these criteria. The final vulnerability map of the area is prepared in three areas of low vulnerability, medium vulnerability and high vulnerability by ArcMap software which has the capability of overlaying maps. Finally, some strategies to reduce the vulnerability of Zahedan urban structure are presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zahedan City
  • Passive Defense
  • Key Centers
  • Hazardous Centers
  • Hierarchical Methods
  • Geographic Information System
[1]    احمرلوئی، محمد حسین، پدافند غیر عامل درجنگ‌های نوین، دانشکده فارابی، تهران، 1389.##
[2]    اکبری، نعمت الله، زاهدی کیوان، مهدی، کاربرد روش های رتبه بندی و تصمیم گیری چند شاخصه وزارت کشور، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران، 1387.##
[3]    اسماعیلی، آمایش شهری با رویکرد پدافند غیر عامل ( مطالعه موردی: شهر بیرجند )، مدیریت شهری، دوره 9، شماره28،1389.##
[4]    برنافر و دیگران، برنامه ریزی پدافند غیر عامل ( مطالعه موردی: شهر لنگرود )، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال دهم، شماره 18، 1388.##
[5]   برنافر و افرادی، اولویت بندی مراکز حیاتی، حساس و مهم بندر انزلی و ارائه راهکارهای دفاعی از دیدگاه پدافند غیر عامل، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، شماره        32، 1393.##
[6]    جلیلیان، سمیرا، آنچه شهرداران باید از پدافند غیرعامل بدانند، انجمن علمی پدافند غیرعامل کشور، مهرماه 1397.##
[7]    حبیبی، کیومرث و همکاران، تعیین عوامل ساختمانی موثردرآسیب‌پذیری بافت کهن شهری زنجان با استفاده از GIS و FUZZY LOGI ، هنرهای زیبا، شماره 33، صفحات 32-27، 1387.##
[8]    حسین زاده دلیر و دیگران، پدافند تهدیدپذیر کلانشهر تبریز از منظر جنگ، جغرافیا و پایداری محیط (پژوهشنامه جغرافیایی، دوره 2، شماره 5، 1391.##
[9]    راهنمای دستورالعمل الزامات و ملاحظات دفاعی و پدافند غیرعامل در طرح‌های توسعه و عمران شهری، مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، 1396.##
[10] زرقانی و رضوی نژاد، تحلیل ریسک اهمیت مراکز حیاتی، حساس و مهم کلان شهر مشهد با استفاده از مدل ANP، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، شماره1، 1392.##
[11] زرگر، مسگری، حاجی ابراهیم، سارا، پدافندغیرعامل در معماری راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر سوانح، سومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه طبیعی،1387.##
[12] زیاری، کرمت اله، برنامه ریزی پدافند و پناهگاه شهری، مجله صفه، شماره 32، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1380.##
[13] شماعی و همکاران، تحلیل فضایی آسیب‌پذیری محله‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل، تحلیل فضایی، مخاطرات محیطی، سال دوم ، شماره3، 1394.##
[14]شورای عالی معماری و شهرسازی، مقررات شهرسازی و معماری طرح‌های توسعه وعمران مصوب شورایعالی معماری و شهرسازی کشور، نشر توسعه، تهران، 1388.##
[15]صادقی، زیادی، لقمان، رضا، تمهیدات کالبدی پدافند غیرعامل در محیط‌های شهری: مطالعه موردی شهر سنندج، نشریه نیروی انتظامی کردستان، شماره17، 1393.##
[16]صادقی و دیگران، اصول به کارگیری پدافند غیر عامل در برنامه ریزی شهری، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال سوم، شماره هشتم، 1394.##
[17] گلمهر و حسینی امینی، توسعه پایدار شهرهای کوچک از منظر پدافند غیرعامل، نمونه موردی: شهر بوئین زهرا، فصلنامه     علمی-پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران، شماره 55، 1396.##
[18] عزیزی، محمدمهدی، برنافر، مهدی، ارزیابی آسیب‌پذیری شهری ناشی از حملات هوایی، نمونه موردی ناحیه یک از منطقه 11 شهر تهران، 1391.##
[19] ماشی، زهره، ریحانی، نوشین، درخشان، قدیر، پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری، اداره کل پدافند غیرعامل وزارت صنعت، معدن و تجارت، 1388.##
[20] محمدپور، علی و همکاران، بررسی و ارزیابی پهنه‌ها و عناصر آسیب‌پذیر شهر از دیدگاه پدافند غیرعامل مطالعه موردی: شهر سنندج، فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 26، شماره 102، تابستان،1394.##
[21] محمدزاده ، مسعود، اسماعیلی، علیرضا، تمهیدات پدافند غیر عامل درشهر زاهدان، همایش شهرهای مرزی و امنیت‌ها و چالش‌ها و رهیافت‌ها،1391.##
[22]مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، اسناد مربوط به لایحه تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور،1384.##
[23] مدیری، مهدی ، الزامات مکانیابی تاسیسات - شهری و ارائه الگوی بهینه از دیدگاه پدافند غیر عامل، رساله دوره دکتری جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران،1389 .##
[24] مهندسین مشاور ، معمار و برنامه ریز و شهرساز شهر و خانه اصفهان، بازنگری طرح جامع زاهدان،1397.##
[25] موحدی نیا، جعفر، اصول و مبانی پدافند غیر عامل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، جلد اول، چاپ دوم، تهران،1386.##
[26] مهاجری، محمد، مکانیابی پایگاههای چند منظوره پشتیبانی و مدیریت بحران پس از وقوع زلزله با استفاده از Gis مطالعه موردی: منطقه 17 تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، 1386.##
[27] نیازتبار، حسن، آسیب شناسی پدافند غیرعامل در برابر اقدامات (NBC)، نشریه مدیریت نظامی، شماره 25، 1387.##
[28] هاشمی فشارکی، سید جواد، جلالی، غلامرضا، دفاع غیرعامل در آئینه قوانین ومقررات، انتشارات سازمان پدافند غیرعامل کشور، 1389. ##
 [29]  Zé O. Art, et al, “How to organize conference materials- A manual for proceedings design,” Pacific Press, London, 2005.##
[30]   J. Arellano-Yanguas, “Religion and Resistance to Extraction in Rural Peru: Is the Catholic Church Following the People?,” Latin American Research Review, vol. 49(S), pp. 61-80, 2014.##
[31]  G. Ashworth, “Urban From and Defense Functions of Cities, In Michael Bremond and Raymond Riley (Ed), the Geography of Defense,” London & Sydney, Croon Helm, 1987.##
[32]   R. Buchanan, “Border Crossings: NAFTA, Regulatory Restructuring, and the Politics of Place,” Indiana Journal of Global Legal Studies, vol. 2, Iss. 2, Article 3, pp. 370 – 393, 1995.##
[33]  X. Chunliang, Ch. Lin, S. Wei, and W. Wei, “Vulnerability of Large City and Its Implicationin Urban Planning: A Perspective of Intra-urban Structure,”  Chinese Geographical Science, vol. 21, 2011.##
[34]  FEMA Referense Manual to Mitigate Potential Terrorist Attacks against Buildings (FEMA 426), FEMA, Washington, D.C. Fardroo, M. 2008. “Theatrical Approach in Passive Defense, “ Abbasi press: Tehran, 2005.##
[35]  F. Sadeghi and A. Haghzad, “Application of passive defense principles and approaches in urban planning with emphasizing land use (Case Study Ramsar),” Research Journal of Fisheries © 2015 AENSI Publisher All rights reserved, 2015.
[36]   G. Tuzkaya and et al, “An analytic network,” 2008.##