مکان‌یابی فضاهای شهری چندمنظوره ایمن در مواقع بروز بحران با به کارگیری روش شاخص همپوشانی وزنی؛ موردپژوهی: شهر طبس

دستا, فرزانه; رضایی, محمدرضا; اسمعیل پور, فاطمه

مکان‌یابی فضاهای شهری چندمنظوره ایمن در مواقع بروز بحران با به کارگیری روش شاخص همپوشانی وزنی؛ موردپژوهی: شهر طبس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه یزد، یزد، ایران

² دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

یکی از مهمترین مسائلی که همواره مورد توجه سازمان‌های مسئول در مدیریت بحران قرار دارد، انتخاب مکانی مناسب جهت اسکان موقت جمعیت‌های آسیب‌دیده از سوانح می‌باشد. با توجه به واقع شدن ایران بر روی یکی از دو کمربند زلزله‌خیز جهان و وجود گسل‌های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است. به طوریکه زلزله سال 1357 باعث خرابی و ویرانی شهر طبس و قسمت اعظم روستاهای مجاور آن شد. بنابراین هدف این تحقیق ارزیابی شاخص‌های مکانی- فضایی برای ایجاد پایگاه‌های چندمنظوره و مشخص کردن پهنه‌های مناسب در شهر طبس می‌باشد. داده‌های مورد نیاز در چارچوب روش تحقیق توصیفی- تحلیلی از روش کتابخانه‌ای و با مراجعه به منابع و سازمان‌های مربوطه گردآوری شد. در این راستا 16 شاخص بر اساس معیارهای کارایی، سازگاری و ایمنی با بهره‌گیری از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مورد سنجش قرار گرفت و سپس از طریق لایه‌های همپوشانی وزنی و اعمال این ضرایب در محیط نرم‌افزار GIS مناسب‌ترین مکان‌ها را متناسب با هدف شناسایی شد. نتایج نشان داد 78/0 درصد از مساحت شهر در وضعیت بسیار مناسب، 59/43 درصد در وضعیت مناسب، 06/48 درصد در وضعیت نامناسب و 57/7 درصد اراضی در وضعیت بسیار نامناسب جهت ایجاد پایگاه مدیریت بحران قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.20086849.1402.14.2.6.8

عنوان مقاله [English]

Site Selection of Safe Multi-Purpose Urban Spaces in Times of Crisis by Using the Weighted Overlap Index Method; Case Study: Tabas City

نویسندگان [English]

farzaneh dasta ¹
Mohammadreza Rezaei ²
Fateme Esmailpour ¹

¹ Ph.D. in Geography and Urban Planning, Yazd University

² Associate Professor in Geography and Urban Planning, Yazd University

چکیده [English]

One of the most important issues that is always in the attention of organizations responsible for crisis management is choosing a suitable place for the temporary accommodation of populations affected by disasters. Due to the fact that Iran is located on one of the two earthquake-prone belts in the world and the existence of many faults, the occurrence of earthquakes in the plateau of Iran is a natural thing. So that the earthquake of 1357 caused the damage and destruction of Tabas city and most of its neighboring villages. Therefore, the purpose of this research is to evaluate the spatial-spatial indicators for creating multi-purpose bases and to specify suitable areas in Tabas city. The required data were collected in the framework of the descriptive-analytical research method from the library method and by referring to the relevant sources and organizations. In this regard, 16 indicators were measured based on efficiency, compatibility and safety criteria using the Analytical Hierarchy Process (AHP) and then the most appropriate locations were identified through weighted overlapping layers and applying these coefficients in the GIS software environment. The results showed that 0.78% of the city's area is in very good condition, 43.59% is in good condition, 48.06% is in bad condition and 7.57% of land is in very bad condition to create a crisis management base.

کلیدواژه‌ها [English]

Site Selection
Multi-Purpose Crisis Management Support Bases
Weighted Overlap Model
Tabas City

مراجع

Salamati Nia, S. P., Kulatunga1, U., Udeaja, Ch., Valadi, S., 2018. implementing GIS to improve hospital efficiency in natural disasters,The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Volume XLII-3/W4, GeoInformation For Disaster Management (Gi4DM), 18–21 March 2018, Istanbul, Turkey.
Yuan, Wu., and Huang, Chang, 2015. Modeling the emergency evacuation of the high-rise building based on the control volume model. Journal of Safety Science. 25(73).1-19.
رضایی، محمدرضا، (1389)، تبیین تاب‌آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)، مطالعه موردی: کلانشهر تهران، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.
Treurniet & J. Wolbers, “Codifying a crisis: Progressing from information sharing to distributed decision-making,” Journal of Technological Mediation for Disaster Risk Management, vol. 26, no.4, pp. 23-35, 2021
پیشگاهی فرد، زهرا، ناصر اقبالی، عبدالرضا فرجی راد و بشیر بیگ بابایی، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و نقش آن در مکان یابی مناطق مخاطره آمیز شهری در استفاده از مدیریت بحران (مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری تبریز)، فصلنامه جغرافایی آمایش محیط، شماره 13، صص 91-104، 1391.
پیام راد، داود و علیرضا وفایی نژاد، کمک به مدیریت بحران زلزله با مکان یابی مراکز اسکان موقت با استفاده از یک سیستم حامی تصمیم گیری GIS مبنا (مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری اصفهان)، نشریه علوم و فنون نقشه برداری، دوره پنجم، شماره 2، صص 236-246، 1394.
Ainuddin and J. K. Routray, “Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan,” International Journal of Disaster Risk Reduction, vol. 2, pp. 25-36, 2012.
قدیری، محمودعلی، کاربرد روش‌های برنامه‌ریزی شهری (کاربری زمین) در کاهش آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابر زلزله: مطالعه موردی؛ منطقه 14 تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. 1381.
Undro, “Guidelines for Disaster Prevention,” vol 1, Pre- Disaster Physical.
حسینی، سیدفاطمه، محمد سلیمانی، فرهاد عزیزپور و زهرا پربار، کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در نقش پذیری نهادهای محلی جهت مدیریت بحران زلزله مناطق روستایی (شهرستان قیروکارزین)، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره بیست و سوم، شماره هشتاد و نهم، صص 46-53،
S. Mousavi, H. Rashedi, and Gh. N. Bidhendi, “ Role of Crisis Management in Reducing Socio –Psychological Vulnerabilities after Natural Disasters (Case Study: Citizens of Bam City),” Environmental Energy and Economic Research, vol. 2(3), pp. 187-196, 2018.
رحیمی، محمد و نوشین افشاری پور، جانمایی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از تکنیک GIS و AHP (مطالعه موردی: شهر شهربابک)، مجله مخاطرات محیط طبیعی، دوره هفتم، شماره 16، صص 65-88،
ابراهیم‌زاده آسمین، حسین، عیسی ابراهیم‌زاده و محمد علی حبیبی، تحلیلی بر عوامل گسترش فیزیکی و رشد اسپرال شهر طبس پس از زلزله با استفاده از مدل آنتروپی هلدرن، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 19، صص 25-46، 1389.
Ogrodniczak, M., Ryba, J., “The implementation of the GIS tools in crisis management,” World Scientific News (WSN)72, 211-218. 2017.
وحدانی چرزه خون، حسن، امین هراسانی، ولی عابدی بیزکی و محمدحسین قادی، "مکان‌یابی پناهگاه‌های چندمنظوره شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونه مطالعاتی: شهر بجنورد)"، نشریه علمی پدافند غیرعامل، سال دوازدهم، شماره 1 (پیاپی 45)، صص 49-58، 1400.
کرمی، فریبا، حسین کریم زاده و محمدجواد احمدی، مکانیابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با رویکرد پدافند غیرعامل در مناطق مرزی- مطالعه موردی: شهرستان بانه، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، دوره 30، شماره 118، صص 185-201، 1400.
فرجی سبکبار، حسنعلی، مهدی مدیری، رضا آقا طاهر، سیامک تقی زاده قلعه جوقی و سعید رحیمی، طراحی سامانه واکنش اضطراری در مدیریت بحران‌های طبیعی (زلزله) با استفاده از تله ژئوانفورماتیک، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 25، شماره 97، صص 15-28، 1395.
احدنژاد روشتی، محسن، کریم جلیلی و علی زلفی، مکان‌یابی بهینه محل های اسکان موقت آسیب دیدگان ناشی از زلزله در مناطق شهری با استفاده از روش های چند معیاری وGIS مطالعه موردی: شهر زنجان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 20، شماره 23، صص 45-61، 1390.
K. Mitchell, N. Devine, and K. Jagger, “A Contextual Model Itchell et al,” vol. 39, 1989.
Rattien, “The Role of Mediain Hazard Mitigation & Disaster Management,” Disaster Press, vol. 1, 1990.
Enemark, “Sustainable Land Administration Infrastructures to Support Natural Disaster Prevention and Management. Ninth United Nations Regional Cartographic Conference for the Americas New York, pp. 1-12, 10-14 August 2009.
Jankowski, “Integrating Geographical Information Systems and Multiple Criteria Decision- Making Methods,” International Journal of Geographical Information Science, vol. 9, no. 3, pp. 129-167, 1995.
رحمتی‌نیا، وحید، مختاری، داود، مکان‌گزینی مراکز دفاعی از منظر پدافند غیرعامل در مناطق شمال غرب کشور با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS، نشریه علمی پدافند غیرعامل، سال دوازدهم، شماره 1 (پیاپی 45)، صص 65-80، 1400.
بهرام پور، مهدی، بمانیان، محمدرضا، تبیین الگوی جانمایی پایگاه های مدیریت بحران با استفاده از GIS، نمونه مودری شهر تهران منطقه سه، فصلنامه مدیریت بحران، شماره اول، صص 51-59. 1391.
سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، مجموعه دستورالعمل‌های مدیریت و بهره‌برداری و نگه‌داری پایگاه‌های پشتیبان مدیریت بحران، 1385.
زنگی‌آبادی، علی، نسترن، مهین، مومنی، زیبا ، تحلیل جغرافیایی و مکان‌یابی مراکز اسکان موقت شهری در بحران‌های محیطی با استفاده از GIS (مطالعه موردی منطقه 6 شهر اصفهان)، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 20، شماره 56، صص 149-169، 1395.
زبردست، اسفندیار، محمدی، عسل، مکانیابی مراکز امدادرسانی (در شرایط وقوع زلزله) با استفاده از GIS و روش ارزیابی چند معیاری AHP، نشریه هنرهای زیبا شماره 21، تهران، صص16-5، 1384.
عزیزی، محمدمهدی، اکبری، رضا، ملاحضات شهرسازی در سنجش آسیب‌پذیری شهرها از زلزله، مطالعه موردی، منطقه فرحزاد تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، صص 25-36، 1387.
قیصری، حدیثه، احدنژاد، محسن، آهار، حسن، مکان‌یابی فضاهای شهری و چند منظوره ایمن در مواقع بروز بحران با به کارگیری شاخص همپوشانی وزنی، فصلنامه امداد و نجات، سال هفتم، شماره 1، صص 35-50، 1394.
مهندسان مشاور زیست بوم پژوه،، طرح جامع شهر طبس، 1388.
نوریان، فرشاد ، اسفندی، سعید، تحلیل اولویت مکانی پایگاه‌های پشتیبان مدیریت بحران زلزله بر مبنای استاندارد طبقه‌بندی زمین مرجع کاربری‌ها با استفاده از روش تاپسیس (مطالعه موردی: ناحیه 1 منطقه 6 شهرداری تهران)، فصلنامه مدیریت بحران، شماره هشتم، صص 55-72، 1394.
خواجه شاهکوهی، علیرضا، کریم زاده،حسین، حسین نژاد، مجتبی، پیاده‌سازی ماتریس‌های همجواری برای ارزیابی سازگاری کاربری‌های شهری به روش تصمیم‌گیری چندمعیاره فازی (مورد مطالعه: کاربری های آموزشی دبیرستان شهر گرگان)، جغرافیا و پایداری محیط، شماره 5، صص 71-92، 1391.
UNESCO, “rimary schools’ buildings, Norms and Design,” UNESCO publishing 1976, 1996.
روستایی، شهریور، تیموری، راضیه، ارزیابی میزان سازگاری و مطلوبیت پارک های محله ای با استفاده از GIS، (مورد نمونه: پارک های محله ای منطقه 2 شهرداری تبریز)، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم، شماره مسلسل پانزدهم، صص 1-12، 1394.
پورمحمدی، محمدرضا، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، تهران: انتشارات سمت، 1382.
فرقانی، محمدعلی، دربندی، سمانه، ارزیابی عوامل موثر در انتخاب مکان‌های اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GIS و تکنیک AHP، مطالعه موردی: منطقه 4 کرمان، فصلنامه امداد و نجات، سال هتفم، شماره 2، صص 1-28، 1394.
فرقانی، محمدعلی، دربندی، سمانه، ارزیابی عوامل موثر در انتخاب مکان‌های اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GIS و تکنیک AHP، مطالعه موردی: منطقه 4 کرمان، فصلنامه امداد و نجات، سال هتفم، شماره 2، صص 1-28، 1394.
علی حسینی، قاسم، غلامعلی فرد، مهدی، قربانی، حمید، پهنه‌بندی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران منطقه یک شهرداری تهران به روش ترکیب خطی وزنی در محیط GIS، نشریه مهندسی فناوری اطلاعات مکانی، سال دوم، شماره چهارم، صص 77-98، 1393.
شجاعی عراقی، مهناز، تولایی، سیمین، ضیائیان، پرویز، مکان‌یابی بهینه پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی، منطقه 6 شهرداری تهران)، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌‌ای، سال سوم، شماره دهم، صص 41-60، 1390.